Για τον Σχολικό Εκφοβισμό (το γνωστό bulling), που δυστυχώς μαστίζει πλέον εδώ και πολύ καιρό ως κοινωνικό φαινόμενο και την ελληνική πραγματικότητα, έχουν γραφεί και δημοσιευτεί πολλές μελέτες και μυριάδες άρθρα ενημερωτικού και υποστηρικτικού χαρακτήρα, έχουν πραγματοποιηθεί ημερίδες, και συνεχίζεται η προσπάθεια με δράσεις των συλλόγων γονέων και κηδεμόνων ή διαφόρων άλλων φορέων σε όλα τα επίπεδα, επιστημονικών ή μη. Έτσι το μεγαλύτερο ποσοστό των γονιών, είτε ανήκουν στην κατηγορία αυτών, των οποίων τα παιδιά τους έχουν υποστεί εκφοβισμό, είτε ανήκουν στην κατηγορία αυτών, των οποίων τα παιδιά τους τον έχουν ασκήσει, είτε ανήκουν στην ουδέτερη κατηγορία αυτών, που προσπαθούν να πληροφορηθούν, διαθέτουν τις πηγές και τις απαραίτητες γνώσεις σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα.
Σκοπός του συγκεκριμένου άρθρου δεν αποτελεί την ανακύκλωση των ήδη γνωστών αναφορών ή των πολλάκις αναμασημένων τρόπων αντιμετώπισης του bulling στα σχολεία. Η ερώτηση, που ίσως οφείλει να μας απασχολεί ενεργά και δραστικά, είναι ο εντοπισμός και η πρακτική εφαρμογή τρόπων και μεθόδων αποδόμησης του σχολικού εκφοβισμού, καθώς η αντιμετώπιση δε φαίνεται να κατέχει τη δέουσα δυναμική. Τα αίτια των συστηματικών αλλά ωστόσο άκαρπων προσπαθειών, που μάλιστα στατιστικά επιβεβαιώνουν την αύξηση και όχι τη μείωση των ποσοστών του συγκεκριμένου φαινομένου, πηγάζουν από την εξής εξαιρετικά στενάχωρη διαπίστωση: Ο σχολικός εκφοβισμός δεν αποτελεί το τελικό στάδιο στην αλυσίδα της ηθικής σαθρότητας. Είναι το μείζων σύμπτωμά της, και άρα ο μεσαίος κρίκος της. Προέκυψε ως η οξεία μορφή της «ήπιας» λεκτικής ή σωματικής παρενόχλησης, η οποία επί χρόνια προϋπήρχε εντός των σχολικών κοινοτήτων. Εσφαλμένα είχε υποτιμηθεί η σοβαρότητά αυτού του πρώτου κρίκου της αλυσίδας, που άγγιζε ακόμα και επίπεδα ανεκτικότητας, λόγω της σποραδικής και όχι συστηματικής της εκδήλωσης ανάμεσα στους μαθητές. Έτσι μετατράπηκε ο πρώτος κρίκος της «αθώας παρενόχλησης» στον μεσαίο κρίκο της συστηματικής κακοποίησης, και δυστυχώς αχνοφαίνεται το περίγραμμα του τελευταίου και πιο καταστροφικού κρίκου της αλυσίδας, που έχει ήδη γαντζωθεί από την επιθετική συμπεριφορά και εκδηλώνεται με την πιο ακραία της μορφή: την αφαίρεση μιας ανθρώπινης ζωής. Τα κρούσματα, που αναφέρονται από διάφορες γωνιές του πλανήτη, δεν οφείλουν να μας ξεγελούν εξαιτίας της προς το παρόν χαμηλής ποσοστιαίας εμφάνισής τους. Τα μοτίβα τέτοιων συμπεριφορών αποδεικνύουν άλλωστε την υπόγεια επεκτατική τους δράση, που μεταστρέφουν την εξαίρεση σε κανόνα.
Η ρίζα και των τριών κρίκων αυτής της αλυσίδας είναι μία: Η εξύψωση της εγωκεντρικής πλευράς σε συνδυασμό με την κατακρεουργημένη ηθική και συναισθηματική νοημοσύνη.
Το κλειδί, λοιπόν, για την αποδόμηση της ηθικής σαθρότητας δε βρίσκεται προφανώς στη διάβρωση των κρίκων, γιατί έτσι «χτυπάμε» μεν συμπτωματολογικά το φαινόμενο, αποτυγχάνουμε ωστόσο στην αποσύνθεση της ρίζας.
Η αποδόμηση επέρχεται με την παιδεία. Για τη ρεαλιστική ακρίβεια του θέματος: Η αποδόμηση επέρχεται με την τροποποίηση του περιεχομένου και των μεθόδων, που εντάσσονται κάτω από τον τόσο γενικό όρο «παιδεία». Δεν έχει νόημα, άρα, να επισημαίνουμε αυτονόητες διορθωτικές αλλαγές, που ωστόσο η βελτίωση σε μεγάλη ποσοστιαία κλίμακα, από την οποία εξαρτάται και ένας σημαντικής εμβέλειας θετικό αποτέλεσμα, που θα σημάνει τη θετική διαφορά, παραμένει ανέφικτη. «Συμμαχούμε» λοιπόν με τους παράγοντες, που μετέτρεψαν τα αυτονόητα σε εξαιρέσεις, ώστε να πετύχουμε εκ των έσω τους τη μεταβολή τους. Στη συμμαχία αυτή συνεργάζονται στενά οι δύο βασικότεροι πυρήνες στη ζωή των παιδιών: το οικοσύστημα και η σχολική κοινότητα. Στόχος δεν αποτελεί η εξάλειψη της συμπεριφορικής παραφωνίας, αφού ανήκει στην ανθρώπινη φύση, αλλά η δημιουργία ενός καινούριου σύγχρονου αξιακού συστήματος, το οποίο θα καλλιεργείται κοινά, παράλληλα και ταυτόχρονα και από τους δύο συμμαχικούς πυρήνες. Για παράδειγμα, στη σύγχρονη κοινωνία πρωταγωνιστεί μεν η τεχνολογία, δεν είναι υποχρεωτικό όμως να πρωταγωνιστεί η χρήση προγραμμάτων ή παιχνιδιών, που τρέφουν σε τοξικό βαθμό τη βία και την επιθετικότητα. Αντίστοιχα και στη σχολική κοινότητα, στην οποία ήδη υπάρχει το μάθημα των υπολογιστών, μπορεί να εισαχθεί ως καινούρια θεματική ενότητα η διασκεδαστική παρακολούθηση προγραμμάτων ή παιχνιδιών υπό την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού, τα οποία ο μαθητής θα αναζητήσει τη συνέχειά τους και στο σπίτι. Μία άλλη τακτική με επίκεντρο το σχολικό περιβάλλον θα μπορούσαν να αποτελούν συλλογικές εργασίες, που θα αναθέτονται στις τάξεις ανά ομάδες, οι οποίες στοχευμένα όμως θα απαρτίζονται από ετερογενή μέλη, ώστε να επιτευχθεί η εκμάθηση της συνεργασίας ανεξάρτητα από εμπάθειες και αντιπάθειες. Το οικοσύστημα υποστηρίζει εδώ αυτό το εγχείρημα με τη φιλοξενία των μελών για την αποπεράτωση και παρουσίαση της ομαδικής εργασίας. Έτσι καλλιεργείται συστηματικά ο συναγωνισμός και η άμιλλα σε αντίθεση με τον ανταγωνισμό και την εχθρότητα. Τέλος από τις πιο σημαντικές θεματικές ενότητες, που θα όφειλαν να εισαχθούν στο σχολικό βίο, είναι η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης σε συνδυασμό με τη συναισθηματική νοημοσύνη. Έτσι, λοιπόν, θα μπορούσε κάθε τάξη να διαθέτει «το κουτί των παραπόνων», στο οποίο κάθε μαθητής της τάξης θα μπορεί ανώνυμα να γράφει το συμπεριφορικό περιστατικό, που προέκυψε κατά της διάρκεια της σχολικής μέρας, δημιουργώντας του συναισθήματα θυμού, δυσφορίας, στεναχώριας, θλίψης, φόβου και συναφών αρνητικών συναισθημάτων, τα οποία προφανώς δεν μπορεί να διαχειριστεί ή/και αισθάνεται την επιθυμία να τα μοιραστεί και επικοινωνήσει. Το κουτί αυτό θα ανοίγει στον απόηχο της σχολικής ημέρας και υπό την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού θα δίνεται κατ΄αυτόν τον τρόπο στους μαθητές η ευκαιρία να συζητηθούν αυτά τα περιστατικά και οι τρόποι αντιμετώπισής τους. Μια τέτοια τακτική οδηγεί τα παιδιά να αντιληφθούν αρτιότερα τις συμπεριφορικές παραφωνίες και συντελεί στην αποφόρτισή τους εντός της σχολικής κοινότητας. Το σημαντικότερο αυτής της μεθόδου είναι η διαμόρφωση κανόνων συμπεριφοράς, που θα συμφωνούνται εντός της τάξης και θα προέρχονται από τα ίδια τα παιδιά. Είναι ευκολότερο να δημιουργούν τα ίδια τους κανόνες από το να ακολουθούν μονίμως την ατέλειωτη επιβεβλημένη λίστα των ενηλίκων, την οποία ούτως αλλιώς έχουν την τάση να διασπούν. Κατ’ επέκταση απαλλάσσεται το οικοσύστημα από την εμπλοκή του στην ατομική επίλυση των καθημερινών προβλημάτων ενός παιδιού, αφού έχει επιλυθεί συλλογικά. Η προέκταση αυτής της τακτικής ορίζεται ως απομάκρυνση από την γιγάντωση του εγωκεντρισμού, και η δημιουργία των προϋποθέσεων τόσο για αυτοσεβασμό όσο και για σεβασμό προς το συνάνθρωπο.
Κι επειδή η αρχαία σοφία μας συναντά ακόμα και τώρα σε κάθε βήμα μας:
«Το να είσαι οργισμένος είναι εύκολο. Το να εξοργιστείς με το σωστό άτομο, για το σωστό λόγο, στο σωστό βαθμό, τη σωστή στιγμή, για το σωστό σκοπό και με το σωστό τρόπο, αυτό είναι δύσκολο» (Αριστοτέλης) … «αλλά αξίζει» (μελλοντική γενιά Νεοελλήνων βελτιωμένης έκδοσης)
Δρ. Μαριαλένα Φιλίππου, Μ.Α.
Κλινική Λογθοπαθολόγος-Νευρογλωσσολόγος
Γεωργία Βλαχογιάννη
Παιδοψυχολόγος-Οικογενειακή Σύμβουλος