ΠΑΤΕΡΑΣ! Μια λέξη με χίλια νοήματα, που ορίζει και καθορίζει εκατοντάδες πτυχές διαφορετικών ιδιοτήτων, οι οποίες διευρύνονται σε πολυδιάστατη ουσία δραστηριοτήτων, και καταλήγουν πάλι σε μια λέξη: γονιός.
Ως άτομο, το οποίο αποφασίζει να προβεί στο μεγάλο και σημαντικό βήμα της δημιουργίας μιας οικογένειας, ο ρόλος κάθε άντρα έχει μεταλλαχθεί και συνεχίζει να μεταλλάσσεται εδώ και δεκαετίες. Κοινωνικοοικονομικές αλλαγές και σχηματισμοί διαφορετικών τυπολογιών οικογένειας τον τροποποιούν ως «μονάδα» ή τον καλούν για τη δική του επιβίωση σε άμεση και ταχύτατη προσαρμογή στις όποιες απαιτήσεις απορρέουν από τις τροποποιήσεις αυτές.
Η απόκτηση ενός παιδιού, που θα αποδώσει στον κάθε άντρα το ρόλο και την ιδιότητα του πατέρα, παραμένουν όμως καθ’ ουσία αμετάλλακτες και αμετακίνητες. Κι αυτό, γιατί ο πατρικός ρόλος συνεχίζει στα βασικά του θεμέλια να στοιχειοθετείται από τα ίδια συστατικά.
Αυτό είναι το σημείο, στο οποίο εντοπίζεται προφανώς η παγίδα στη διαφορετικότητα των προτύπων ως προς την υφή της υπόστασης του πατέρα παλαιότερα, σήμερα αλλά και στο μέλλον: όταν δηλαδή συγχέεται ή επηρεάζεται η ατομικότητά του με την πατρική του οντότητα. Έτσι εξηγείται και η μεταβολή από την για δεκαετίες απόλυτη εικόνα του αυταρχικού-πατέρα των προηγούμενων χρόνων στον εκσυγχρονισμένο-προοδευτικό-πατέρα του σήμερα.
Δεν αρνείται κανείς, ότι οι κοινωνικές και οικονομικές ζυμώσεις μετακινούν την οπτική και τη θέση ενός άντρα-πατέρα, ωστόσο αυτές οφείλουν να περιοριστούν στον ανασχηματισμό των επιμέρους πτυχών, που κατηγοριοποιούνται στις λεπτομέρειες του ρόλου του, και συνήθως σχετίζονται με τον τρόπο μεταφοράς από τις δεσμεύσεις των καθημερινών αναγκών στην ποιοτική εκδήλωση των πατρικών καθηκόντων. Αυτό αποτελεί τη μοναδική επιταγή, αναμφισβήτητα ιδιαίτερης σημασίας, που οι ατομικές υποχρεώσεις παρεμβαίνουν στην πατρική ιδιότητα, και ως εκ τούτου η παρεμβολή τους οφείλει να ακολουθήσει και όχι να καθορίσει ή να επαναπροσδιορίσει την πατρική παρουσία.
Στον πατέρα αποδίδεται ο ορισμός του απόλυτου θεμελιώδη πόδα της ασφάλειας, της σιγουριάς και της ακεραιότητας, καταρχάς σε σωματικό επίπεδο και βέβαια κατ΄ επέκταση σε συναισθηματικό, έχοντας το τελευταίο ωστόσο διαφορετική χροιά από την προσδοκώμενη συναισθηματική ασφάλεια, που λαμβάνει το παιδί από τη μητέρα. Γι’ αυτό το λόγο ορθώς ο πατέρας συμμετέχει ενεργά πλέον στη φροντίδα του παιδιού από τη βρεφική ηλικία με άλλαγμα της πάνας, με την ένδυση-απόδυση, την προσωπική υγιεινή, τη σίτιση (είτε γίνεται μόνο με μπουκάλι, είτε είναι μεικτή), τη συντροφικότητα και το νανούρισμα στον ύπνο και βέβαια με τα όποια προσωπικά στοιχεία ενασχόλησης προσθέτει ο ίδιος στο βρέφος κατά την ανάπτυξή του. Ακόμα και αργότερα στην παιδική ηλικία, που απολαμβάνει το ρόλο του «πρίγκιπα» της κόρης ή/και του «σούπερ-ήρωα» του γιου, κατέχει ύψιστο ρόλο η ενασχόλησή του με τη διαπαιδαγώγηση στο στενό σχολικό, εκπαιδευτικό επίπεδο, αφού έτσι αποδεικνύεται έμπρακτα συνοδοιπόρος με τη μητέρα, που κατέχει κατά το μεγαλύτερο ποσοστό τα σκήπτρα στη δράση του ωστόσο άχαρου προσώπου-μελέτης, κι αυτό γιατί ο ίδιος προσδίδει μια περισσότερο ορθολογική διάσταση προσέγγισης και αποτελεί το ρυθμιστή στην ανύψωση του πήχη των απαιτήσεων, και άρα στην επιβεβαίωση της άρρηκτης εμπιστοσύνης προς το δυναμικό του παιδιού. Η δε επικρότηση και επιβράβευση στις επιτυχίες, η παρηγοριά στη στενοχώρια με τα πολύ απλά, λίγα αλλά ουσιαστικά λόγια, που χαρακτηρίζει τους πατεράδες, η παρουσία και το χαμόγελό της περηφάνιας τους στις σχολικές γιορτές, η διδαχή του δρόμου όχι της παραίτησης αλλά αυτού για προσπάθεια προς επίλυση των δυσκολιών και, που ο πατέρας εκ φύσεως συνήθως ενσαρκώνει ως στάση ζωής στα μάτια του παιδιού του, η παρουσία στις κοινωνικές συναναστροφές του παιδιού, που επιβεβαιώνουν τον ρόλο του ως «ο παντού παρών και τα πάντα πληρών», συμπληρώνουν τη ραχοκοκαλιά στην άνθιση των βασικών ανθρώπινων δεξιοτήτων για τη διαμόρφωση μιας υγιούς και άρτιας ψυχοσύνθεσης. Ο πατέρας σε αυτή τη φάση της ζωής ενός παιδιού προσλαμβάνει και άλλες ιδιότητες, που έγκεινται στη δική του διαχείριση για την απόδοση του τελικού πρόσημού τους: Ο τρόπος, που θα αντιμετωπίσει την αδικία, η ραφιναρισμένη μαεστρία που θα εδραιώσει την οικογενειακή ειρήνη, η ψυχραιμία, που θα επιδείξει στη δύσκολη στιγμή, η συμπεριφορά στις κοινωνικές δεξιότητες, στις οποία θα μυήσει το παιδί, το θάρρος και όχι η ντροπή ή η διάθεση συγκάλυψης για ενδεχόμενο λάθος του, η στάση του ως «(θεματο)φύλακας των ορίων» και όχι ως «αστυφύλακας» στις παιδικές αταξίες, η συνέπειά του στις ηθικοσυναισθηματικές υποσχέσεις απέναντι στο παιδί του συγκεντρώνουν άπειρα μικρά και μεγάλα κομμάτια στη συγκρότηση του όλου της εικόνας, για την οποία είναι συνυπεύθυνος: το σταθερό και ακλόνητο χτίσιμο μιας παιδικής ψυχής, που θα περάσει με τις καλύτερες προϋποθέσεις στην έντονη εφηβεία. Μπορεί σε αυτή τη φάση φαινομενικά να «απαξιώνεται» με την απομυθοποίηση, να γίνεται στόχος ισχυρών συγκρούσεων, να του αφαιρείται τελεσίδικα η ιδιότητα του «φωτεινού παντογνώστη», που του είχε απονεμηθεί με τεράστιο θαυμασμό μόλις λίγο καιρό πριν ως επιβράβευση για τα καλύτερα βιωματικά ερεθίσματα, που παρείχε και για τον πλούτο και πλήθος πληροφοριών, που εξέπεμπε. Εντούτοις και σε αυτή τη φάση ο ρόλος και το έργο του είναι ακόμα πιο πολυσύνθετα και πολυπλοκότερα. Η διδαχή της υπομονής απέναντι στα εφηβικά «ξεσπάσματα», η συνεχής ετοιμότητα για επικοινωνία, η αέναη επιβεβαίωση της αγάπης και η διάλυση των καχυποψιών για μνησικακία από τον δύσκολό και τη σημερινή εποχή ολοένα και δυσκολότερο έφηβο, που ζει, για να αμφισβητεί, η παραμονή του ως ο «ογκόλιθος» της προστασίας, ο πιστός στρατιώτης του παιδιού του, που περιπολεί χωρίς να παρενοχλεί ή να ακυρώνει τις εφηβικές επαναστάσεις, ο άνθρωπος πίσω από την «κουρτίνα», που ακατάπαυστα φροντίζει τη διαφύλαξη της ταυτότητας και προσωπικότητας του παιδιού του, ο ακοίμητος συμβουλάτορας, που δε θα εμφανιστεί ποτέ ως «Βρούτος» είναι και πάλι ο πατέρας. Αυτός ο πατέρας, που έδωσε άλλον έναν αγώνα, με σκοπό να παραδώσει εν τέλει το ενήλικο πια παιδί του στο κοινωνικό σύνολο και να το παραδώσει ευτυχισμένο, ακέραιο και διαυγές στο νου και την ψυχή του, σεβόμενος τη ζωή και τα όνειρα, που θέλει να ακολουθήσει το ίδιο το παιδί του και δείχνοντας έτσι τη σοφία, να μην επιβάλει τα ανεκπλήρωτα δικά του, επειδή τάχα κάποια στιγμή θεώρησε το παιδί του κτήμα του. Αυτός ο πατέρας, που για να τα πραγματώσει όλα αυτά με το δυνατό ορθότερο τρόπο, έδειξε θάρρος και αυταπάρνηση. Είναι ο πατέρας, που κερδίζει τον ουσιαστικό σεβασμό και την αναγνώριση της σημασίας του, γιατί τίμησε με αυτονόητη αυτοθυσία την υπόστασή του σαν γονιός, του παιδιού που έφερε στον κόσμο.
Δεν έχει καμία σημασία στα πολύπλοκα και συνεχώς αυξανόμενα μοντέλα των οικοσυστημάτων, αν βρίσκεται εντός μια πυρηνικής οικογένειας ή εντός διαζυγίου. Οι υποχρεώσεις παραμένουν ίδιες. Και να σημειωθεί, ότι δεν είναι υποχρεώσεις καθηκόντων υπαλλήλου, που οφείλει να φέρει εις πέρας την εργασία του. Πρόκειται για υποχρεώσεις καρδιάς.
Ο ρόλος του έχει σαφέστατα ημερομηνία έναρξης: τη γέννηση του παιδιού του. Αν έχει ημερομηνία λήξης; Η απάντηση είναι απλή: Ήρεμα και διακριτικά παραμένει στο ρόλο του, όσο ζει, υπάρχει και αναπνέει.
Δρ. Μαριαλένα Φιλίππου, Μ.Α.
Παιδιατρική Κλινική Λογοπαθολόγος-Αναπτυξιακή Νευρογλωσσολόγος
Γεωργία Βλαχογιάννη
Παιδοψυχολόγος – Οικογενειακή Σύμβουλος