Στις πιο αγαπημένες, ευχάριστες και λαμπερές γιορτές του χρόνου συγκαταλέγεται η εορταστική περίοδος των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Τα συναισθήματα είναι κάποιες φορές ανάμεικτα, ωστόσο συνήθως περιμένουμε αυτές τις γιορτές ανυπόμονα και με όμορφες προσδοκίες να ζήσουμε με αγαπημένα πρόσωπα ιδιαίτερες στιγμές.
Στην καταναλωτική ταυτότητα της κοινωνίας μας, όμως, από πότε άραγε, αν αναλογιστούμε χρονικά, έχει χαθεί πλέον σχεδόν κατά το μεγαλύτερο ποσοστό η σύνδεση αυτών των συγκεκριμένων γιορτών με το ουσιαστικό τους νόημα, που λεκτικά μπορεί να εκφράζουμε, από το οποίο πρακτικά όμως απέχουμε;
Τροφή προς σκέψη, λοιπόν, που θα μπορούσε να ήταν ο επίλογος του πιο σύντομου άρθρου…
Εντούτοις είναι η αρχή:
Όσο πλησιάζουν οι Άγιες Μέρες, τόσο αυξάνεται το άγχος μας για την οικονομική υποστήριξη μια μεγάλης λίστας υλικών αγαθών, που οφείλουμε να προμηθευτούμε. Το κενό κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο, που στολίζει το σπίτι μας, εντείνει την πίεση χρονικά και πρακτικά για την τακτοποίηση αυτών, που έχουν μετατραπεί δυστυχώς σε «υποχρεώσεις», χάνοντας έτσι το νόημα της χαράς, του: «Δίνω ανεπιφύλακτα και χαίρομαι πρώτα εγώ γι’ αυτό που προσφέρω, επειδή αγαπώ.»
Κατ’ επέκταση αυξάνεται η φόρτιση των παιδιών για τα δώρα από τον «Άγιο Βασίλη», που οδηγεί σε ανατροπή της προσμονής και παίρνει χαρακτήρα απαίτησης. Άρα, ίσως φέτος να σημάνει η αφετηρία για μια προσπάθεια αντιστροφής στην κατάταξη των βασικών συστατικών μιας πυραμίδας, που δε θα κατέχει πια ως βασικό άξονα τα υλικά αγαθά αλλά θα επανακτήσει την ποιότητα του νοήματος αυτής της εορταστικής περιόδου. Άλλωστε τα παιδιά της σημερινής εποχής είναι υπερκορεσμένα από διάφορα παιχνίδια ή αντικείμενα της επιθυμίας τους, που συνηθίζουμε να αγοράζουμε συχνά-πυκνά μέσα στο χρόνο, και δε συγκρίνονται με τις συνήθειες, που βιώναμε εμείς ως παιδιά στην εποχή μας.
Αν, λοιπόν, ορίσουμε ως πυραμίδα, το: «Ζω το πνεύμα των Χριστουγέννων!», δηλαδή: «Ζω την αγάπη, το νοιάξιμο, την ενεργή συμμετοχή, τη χαρά, τη ζεστασιά στην ψυχή, την ηρεμία, την ανιδιοτελή δοτικότητα… κοινώς: Ζω το μαζί!», ποιες άραγε θα μπορούσαν να ήταν οι εναλλακτικές ανακατατάξεις;
Στη βάση της πυραμίδας…
Το άκρως θεμελιώδες και βασικά καθοριστικό συστατικό, που αποτελούσε, αποτελεί και θα αποτελεί όσο υπάρχει οποιουδήποτε τύπου οικογένεια, είναι το πιο απλό: Η ενεργητική σχέση και αλληλεπίδραση ανάμεσα σε γονείς και παιδιά. Πως το επιτυγχάνουμε; Ξεκινώντας με τις προετοιμασίες του στολισμού στο σπίτι μας, για τον οποίον συμμετέχουν και συνεργάζονται όλα τα μέλη της οικογένειας. Σημασία δεν έχει ούτε η εμφάνιση του δέντρου, ούτε η στιλιστική τοποθέτηση του διακόσμου. Σημασία έχει η χαρά, που μοιραζόμαστε, τα γέλια και τα αστεία, που κάνουμε, δημιουργώντας κάτι όλοι μαζί. Παράλληλα στις προετοιμασίες ανήκει σύμφωνα με τα υπάρχοντα ακόμα έθιμα η παρασκευή των χριστουγεννιάτικων γλυκών. Αφήνουμε τα παιδιά μας ενεργητικά να μας βοηθήσουν για τα εορταστικά γλυκίσματα, χωρίς να τα αποκλείουμε από τη διαδικασία ή να τους δίνουμε τον παθητικό και βαρετό ρόλο του θεατή. Προτρέπουμε τα παιδιά να διαβάσουν τις συνταγές, και να καταγράψουν μαζί μας τα υλικά, που χρειαζόμαστε, συνοδεύοντάς τα στο σούπερ-μάρκετ και αγοράζοντας μαζί τα απαραίτητα ψώνια. Οι παιδικές ιδέες για το σχήμα ή τη διακόσμηση των γλυκών θυμίζει πολύ χειροτεχνίες ή κατασκευές με πλαστελίνη, οπότε προάγουμε έτσι τη δημιουργικότητα, τη φαντασία τους, την περηφάνια για πρωτοβουλία (αυτοπεποίθηση) και τον τελικό θαυμασμό της δικής τους αυθεντικότητας για τα επίσημα εορταστικά γλυκά της οικογένειας. Σημασία δεν έχει η επίδειξη των ζαχαροπλαστικών ικανοτήτων της νοικοκυράς. Σημασία έχει η απόλαυση της διαδικασίας μαζί με το παιδί.
Στον πυρετό των εορταστικών προετοιμασιών δεσπόζει η επεξήγηση στα παιδιά μας αναφορικά, με το τι ακριβώς γιορτάζουμε, καταρχάς τα Χριστούγεννα και κατά δεύτερον την Πρωτοχρονιά. Αυτό σχετίζεται με απαραίτητη γνώση, ανεξαρτήτου των θρησκευτικών πεποιθήσεων του καθενός από εμάς. Έτσι αποτρέπουμε το πολύ συχνό φαινόμενο των τελευταίων χρόνων, κατά το οποίο βιωματικά ερεθίσματα αυτής της περιόδου προσπερνούν αδιάφορα και μεταφράζονται ως χαρωπή διακοπή από το σχολείο με «μπόνους» αμέτρητα μικρά και μεγάλα δωράκια. Σαφώς τα παιδιά επιδίδονται σχεδόν σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες σε ένα μαραθώνιο, κατακλυσμένο από αλλεπάλληλες χριστουγεννιάτικες κατασκευές, ποιήματα και πρόβες για φαντασμαγορικές σχολικές εορταστικές παραστάσεις, ωστόσο αναλογικά απειροελάχιστο ποσοστό επιτυγχάνει να συνδεθεί με το περιεχόμενό τους, εκτός από το να χαίρεται τα γκλίτερ, το ασημόχαρτο και τη χρυσόσκονη. Πως το καταφέρνουμε σαν γονείς μαζί με τα παιδιά μας; Κυρίως σε παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας μπορούμε με απλές φιγούρες από playmobil ή μικρά κουκλάκια να αναπαραστήσουμε με απλά και για την ηλικία τους κατανοητά λόγια την ιστορία της Γέννησης, παίζοντάς τους ένα «μίνι»-κουκλοθέατρο. Τα παιδιά ανταποκρίνονται με ιδιαίτερη προσοχή σε μια τέτοια δραστηριότητα, κυρίως όταν αυτή προέρχεται από τους γονείς τους. Ως εναλλακτική επιλογή υπάρχει σαφώς και η περίπτωση να υποδυθούμε μαζί με τα παιδιά, δίνοντας τους ρόλους και ταυτόχρονα κατευθύνοντάς τα, την ίδια θεματολογία σαν μία μικρή θεατρική οικογενειακή παράσταση. Επιπρόσθετα και με γνώμονα την ηλικία του παιδιού θα ήταν βοηθητική μία επίσκεψη σε βιβλιοπωλείο, όπου μαζί με το παιδί επιλέγουμε βιβλία για το ίδιο θέμα ή/και σύντομα παραμύθια με χριστουγεννιάτικες ιστορίες. Έτσι ενισχύουμε την κατανόηση μέσω οπτικού υλικού και ταυτόχρονα αφιερώνουμε στο μήνα Δεκέμβριο «εορταστικές» αφηγήσεις για τον απόηχο της ημέρας.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να τονίσουμε, ότι διακοπές Χριστουγέννων-Πρωτοχρονιάς ισχύουν μόνο για τα παιδιά, αφού η εργασιακή καθημερινότητα των γονέων εξακολουθεί να τρέχει με τους συνήθεις ρυθμούς. Είτε εργάζονται και οι δύο γονείς στο οικοσύστημα είτε ένας από τους δύο, προκύπτει το ζητούμενο της εποικοδομητικής απασχόλησης των παιδιών κατά τη διάρκεια της δεκαπενθήμερης αποχής από το σχολείο. Προκειμένου να αποφύγουμε την αύξηση του χρόνου, στον οποίο τα παιδιά αφιερώνουν σε ηλεκτρονικά παιχνίδια, τηλεόραση, τάμπλετ, παιχνίδια στον υπολογιστή και κινητά, ορίζουμε τη συχνότητα και τη διάρκεια, που το παιδί έχει στη διάθεσή του με αυτά. Έτσι κερδίζει το παιδί ποιοτικές ώρες με δραστηριότητες και ασχολίες, που προτιμά και από τις οποίες αντλεί ευχαρίστηση καθώς και ικανοποίηση στον ελεύθερό του χρόνο, οι οποίες είναι συνήθως συρρικνωμένες εξαιτίας των σχολικών υποχρεώσεων. Επιπλέον μπορούμε να τους αναθέτουμε μικρές «εορταστικές αποστολές», που θα μας περιμένουν με την επιστροφή από την εργασία μας. Για παράδειγμα, και πάντα σύμφωνα με την ηλικία και το δυναμικό του παιδιού, δίνουμε διάφορες επιλογές: να φτιάξουν παζλ ή να ετοιμάσουν κατασκευές και χειροτεχνίες με τη φαντασία τους ή να στήσουν ένα χριστουγεννιάτικο χωριό με κουτιά από συσκευασίες τροφίμων ή να γίνουν μικροί «σεναριογράφοι» -που μπορεί να μην τους γοητεύσει η ιδέα να γράψουν αλλά σίγουρα θα τους κεντρίσει το ενδιαφέρον να παίξουμε ως γονείς την ιστορίας τους με τους ίδιους θεατές- ή ακόμα και να τους αφήσουμε σαν έκπληξη άλμπουμ δικών μας φωτογραφιών από τα Χριστούγεννα της παιδικής μας ηλικίας, από τις οποίες θα έχουν το ελεύθερο να δημιουργήσουν ένα κολλάζ, προσθέτοντας και δικές τους φωτογραφίες, που θα έχουμε φροντίσει να τους τις παρέχουμε ως υλικό.
Ολοκληρώνοντας σε αυτό το σημείο τον ορισμό του «συμμετοχικά μαζί!», οφείλουμε να επισημάνουμε τις ημερολογιακά πολύ λίγες μέρες, που έχουμε στην ουσία στη διάθεσή μας μαζί με τα παιδιά μας, δηλαδή τις λεγόμενες αυτούσιες εορταστικές αργίες. Είναι εξίσου μεγάλης αξίας για μας τους ενήλικες να βγούμε από αυτές το ίδιο γεμάτοι από ιδιαίτερες στιγμές και όχι κατάκοποι και κουρασμένοι. Έτσι θα αντλήσουμε και για μας τους ίδιους μεγαλύτερη ενεργητικότητα και δύναμη, που σαφώς κατ΄ αντιστοιχία και πάλι θα διοχετεύσουμε στα παιδιά μας. Ας εστιάσουμε, λοιπόν, φέτος και στις δικές μας ανάγκες, καθώς ζούμε εξαιρετικά έντονες και στρεσογόνες καταστάσεις, στρέφοντας λίγο τον καθρέφτη εξίσου και στα δικά μας «θέλω». Δε θεωρείται γονεϊκά κατακριτέο ή ενοχικό να συνδυάσουμε τις επιθυμίες τις δικές μας με αυτές των παιδιών μας. Ούτως ή άλλως τα παιδιά μας είναι ήδη χαρούμενα, όταν είμαστε κι εμείς. Δεν υπάρχει, άρα, κανένας λόγος να πνιγούμε στα «πρέπει» των συνηθειών ή της ατέλειωτης λίστας των καταναγκαστικών υποχρεώσεων ή εξόδων, παρά στην επιλογή μόνο αυτών, που πραγματικά μπορούμε να σηκώσουμε. Σαφώς συνηθίζουμε σ΄αυτήν την περίοδο τις κοινωνικές συνευρέσεις, τους περιπάτους, τις εκδρομές ή αναλωνόμαστε σε ένα αέναο κυνήγι για παιδικές θεατρικές παραστάσεις ή βόλτες στο παγοδρόμιο, στο κοντινό χριστουγεννιάτικο χωριό ή στα bazaar. Ωστόσο δεν είναι μεμπτό, αν δεν μπορούμε να εκπληρώσουμε όλη τη λίστα. Δεν αποτελεί τον αυτοσκοπό. Στην τελική κανένα παιδί δε χαίρεται έναν κατάκοπο γονέα, που προσπαθεί πραγματικά να υπερβεί τις δυνάμεις του, προκειμένου να ικανοποιήσει τη συντροφικότητα με το παιδί του ή να πραγματώσει τις κλασσικές παραδόσεις, γιατί απλά έτσι επιβάλλεται. Μην ξεχνάμε, ότι πάντα το ζητούμενο σημαίνει ενεργή αλληλεπίδραση με το παιδί. Το «μαζί!» βιώνεται ακόμα και με πιτζάμες στο σπίτι μας με μοναδικό «αξεσουάρ» την καλή μας διάθεση. Τα παιδιά εκπλήσσονται ιδιαίτερα θετικά, όταν οι μεγάλοι γίνονται και οι ίδιοι παιδιά. Πως θα σας φαίνονταν ένα χριστουγεννιάτικο καραόκε ή ένα «πιτζάμα-κάμπινγκ», στήνοντας με τα παιδιά μία πρόχειρη σκηνή από σεντόνια δίπλα στο χριστουγεννιάτικο δέντρο, ή διαγωνισμό επιτραπέζιων παιχνιδιών ή και δημιουργία αυτοσχέδιων παιχνιδιών, καθώς το αυθόρμητο της στιγμής πάντα έχει μια μοναδική δυναμική έμπνευσης!
Στο μεσαίο διαμέρισμα της πυραμίδας…
Η περίοδος των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς χαρακτηρίζεται από το πνεύμα της αγάπης, ένα συναίσθημα που τα παιδιά λαχταρούν να το λαμβάνουν με πράξεις. Άρα, κατά αντιστοιχία της ίδιας μεγάλης σημασίας είναι και η δική τους διδαχή να το ακολουθήσουν, όχι μόνο προς το οικείο τους περιβάλλον αλλά και προς τους συνανθρώπους τους. Σε αυτήν τη βάση ενεργοποιούμαστε, στο να οδηγήσουμε τα παιδιά μας σε φιλανθρωπικές δραστηριότητες, καθώς το συναίσθημα της προσφοράς είναι το ίδιο και ακόμα δυνατότερο από το συναίσθημα, που νιώθουμε, όταν γινόμαστε μόνο αποδέκτες της. Έτσι συνδράμουμε καθοριστικά στην ψυχοσυναισθηματική διαμόρφωση της προσωπικότητας και της αυτοπεποίθησης των παιδιών μας. Π.χ. μπορούμε να συλλέξουμε παιχνίδια και ρούχα ή διάφορα άλλα αντικείμενα, τα οποία μαζί με τα παιδιά μας θα προσφέρουμε σε άλλα παιδιά ή ακόμα και ενήλικες, που χρήζουν αυτής της ανάγκης. Δυστυχώς στις μέρες μας τα ποσοστά των ατόμων, που βιώνουν εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, γνωρίζουμε όλοι, ότι έχουν αυξηθεί δραματικά. Η ευεργεσία και η ικανότητα του «μοιράζομαι» δύνανται να ενισχυθούν επίσης με την προτροπή προς τα παιδιά μας, κυρίως μεγαλύτερων ηλικιών, να δημιουργήσουν με τους φίλους τους το δικό τους «bazaar της γειτονιάς». Μικρές χειροποίητες κατασκευές ή και αντικείμενα όχι άμεσης χρησιμότητας μπορούν να διατεθούν για ένα συγκεκριμένο σκοπό, ο οποίος θα έχει προκαθοριστεί από τα παιδιά για την υποστήριξη ευπαθών ομάδων.
Στην κορυφή της ανακαταταγμένης πυραμίδας…
Σε αυτήν τη θέση θα τοποθετήσουμε τα τόσο προσδοκώμενα δώρα, όχι γιατί κατέχουν την κορυφή της σημασίας ,αλλά ακριβώς το αντίθετο: γιατί η κορυφή μιας πυραμίδας χωρητικά κατέχει το μικρότερο κομμάτι της, και συνεπώς αυτό με τη λιγότερη αξία. Μην ξεχνάμε, ότι η υλική ικανοποίηση είναι σχεδόν πάντα παροδική. Συνεπώς, δεν υπερτονίζουμε αλλά αποδυναμώνουμε το υλικό στοιχείο ως ισοδύναμο της χαράς και της αγάπης αυτών των ημερών, ορίζοντας «μέρα ανταλλαγής των δώρων», που περιμένουν θελκτικά την οικογένεια κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Με αυτήν την έννοια, τονίζεται η αναγκαιότητα του «δούναι και λαβείν», κατά την οποία διαδικασία θα έχουμε φροντίσει υποστηρικτικά τα παιδιά μας να έχουν ήδη μεριμνήσει για μικρά αυτοσχέδια «δωράκια» αφιερωμένα στα στενά αγαπημένα πρόσωπα του άμεσου ή έμμεσου οικοσυστήματος. Τέλος εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας στις απόλυτα αυτονόητες κοινωνικές δεξιότητες, ώστε να υποδέχονται ευγενικά τα δώρα από τον περίγυρο, ανεξαρτήτου της αρεσκείας τους ή όχι, επισημαίνοντας την πράξη της προσφοράς και όχι το περιεχόμενο του πακέτου.
Μήπως, άραγε, να προσπαθήσουμε φέτος μια διαφορετική οπτική γωνία του πνεύματος αυτής της περιόδου…;
…όπου ο θησαυρός στο συναισθηματικό σεντούκι των παιδιών μας θα γεμίσει αυτή τη φορά κυρίως από την ενεργή παρουσία μας μαζί με τα ίδια και όχι από τα υλικά προς αυτά; Μήπως, άραγε ίσως, να προσπαθήσουμε από φέτος να στολίζουμε ένα διαφορετικό δέντρο: αυτό των παιδικών αναμνήσεων, στο οποίο κάθε μπάλα να θυμίζει το αγαπημένο πρόσωπο της μαμάς, του μπαμπά, το δικό τους ή τις χαρούμενες μαγικές αγαπημένες οικογενειακές στιγμές;
Δρ. Μαριαλένα Φιλίππου, Μ.Α.
Κλινική Λογοπαθολόγος – Νευρογλωσσολόγος
Γεωργία Βλαχογιάννη
Παιδοψυχολόγος – Οικογενειακή Σύμβουλος